GWIBDAITH DYFFRYN TYWI - Medi 10^fed, 2022

       Ymosododd Cymry Brycheiniog ar Gastell Aberhonddu ar 24 Mehefin 1403, ac ymosododd Henry Dwn ar Gastell Cydweli tua'r un amser.

Aberhonddu

       Dechreuodd Glyndŵr ei ymgyrch i lawr Dyffryn Tywi wyth diwrnod yn ddiweddarach gydag ymosodiad ar Lanymddyfri, sef y dref lle dienyddiwyd Llywelyn ap Gruffudd Fychan llai na dwy flynedd ynghynt.

       Bydd y daith heddiw yn ymweld â rhai o fannau arwyddocaol yr ymgyrch hon, a byddwn hefyd yn cynnal CCB y Gymdeithas yn Yr Atom yng Nghaerfyrddin.

*          *          *          *          *          *          *

CARREG CENNEN

       Roedd John Skydmore (Scudamore) wedi cymryd drosodd stiwardiaeth Castell Carreg Cennen ym mis Tachwedd 1401 oddi wrth ei frawd, Philip, a oedd wedi trosglwyddo ei deyrngarwch i Glyndŵr yn ddiweddar.

Carreg Cennen

       Roedd gwraig a mam-yng-nghyfraith John yn dal yn y castell ar ddechrau Gorffennaf 1403, ac felly cyfarfu ag Owain yn y Dryslwyn dan gadoediad trefnedig.

       Fodd bynnag, gwrthododd Glyndŵr roi ymddygiad diogel i’r merched adael y castell, a ysgogodd Skydmore i anfon ple am help at John Fairford yn Aberhonddu.

       Yn 1405, Cyhuddwyd Skydmore o annheyrngarwch ac o fod yn gefnogwr cudd i Glyndŵr gan y Saeson.

       Yn ddiweddarach byddai’n priodi merch Owain, Alys.

*          *          *          *          *          *          *

DINEFWR

       Teithiodd Glyndŵr i lawr y dyffryn i Landeilo Fawr ar ôl ymosod ar Lanymddyfri ac ymunodd â llu mawr o'i gefnogwyr oedd eisoes wedi ymosod ar y dref.

       Roedd y llu hwn yn cynnwys Harri Dwn a'i fab; Rhys Ddu; Gwilym ap Philip; a Rhys Gethin.

Dinefwr

       Amcangyfrifodd Jankyn Havard, cwnstabl Castell Dinefwr, fod byddin Glyndŵr bellach yn cynnwys cymaint ag 8240 o ddynion: roedd y castell wedi ei roi dan warchae, a bu hyn yn ei orfodi i anfon dau lythyr i Aberhonddu yn ymbil am gymhorth.

*          *          *          *          *          *          *

DRYSLWYN

       Ildiodd Rhys ap Gruffudd ap Llywelyn Foethus, cwnstabl Castell Dryslwyn, y castell yn syth ar ôl gweld cryfder byddin Glyndŵr.

Dryslwyn

       Yma y bu Glyndŵr yn cyd-drafod â John Skydmore: dywedodd wrtho ei fod yn rheoli Cydweli, Gŵyr a Morgannwg - a'i fod yn bwriadu myned i Sir Benfro ar ol cymeryd Caerfyrddin.

Yr olygfa i fyny Dyffryn Tywi i Ddinefwr

       Cipiwyd cestyll Emlyn a Llansteffan hefyd tua'r cyfnod hwn sy'n awgrymu bod yr ymgyrch yn un amlochrog.

*          *          *          *          *          *          *

*          *          *          *          *          *          *

CAERFYRDDIN

       Caerfyrddin oedd prifddinas weinyddol, ariannol a barnwrol De Cymru ac mae'n bosibl mai hon oedd y fwrdeistref fwyaf yn y wlad ar ddechrau'r 15^fed ganrif.

Caerfyrddin

       Roedd gan y bwrdeisiaid hawliau masnachu unigryw yn y dref a'r cyffiniau, ac fe’u targedwyd gan wŷr Glyndŵr pan gymerwyd y dref a’r castell ar Gorffennaf 6^ed 1403.

       Aeth y llu Franco-Cymreig hefyd i Gaerfyrddin ym mis Awst 1405 oherwydd oedd e'n bencadlys Lloegr yn ne-orllewin Cymru a'r allwedd i reoli'r ardal. Cipiodd Owain a'r Ffrancwyr hi am resymau milwrol a mytholegol - oherwydd ei chysylltiadau â Myrddin a chwedl Arthuraidd.

*          *          *          *          *          *          *

HENRY DWN

       Roedd Henry Dwn yn dirfeddiannwr mawr yn ardal Cydweli, ac yr oedd yn ddisgynydd i Llywelyn ap Gwrgan, arglwydd Cydweli. Roedd ei brif dŷ yng Nghroesasgwrn ger Llangyndeyrn.

       Ymladdodd dros Goron Lloegr o dan John o Gaunt yn Ffrainc, ac yna am Rhisiart II yn Iwerddon, ond cysylltodd ei hun â Glyndŵr yn gynnar yn y Gwrthryfel ac ymosododd ar Gastell Cydweli lawer gwaith.

       Fforffedwyd ei diroedd yn 1407 a charcharwyd ef am amser. Cafodd bardwn o'r diwedd yn 1413, er nad oedd y ddirwy a osodwyd arno wedi ei thalu cyn ei farwolaeth yn 1416.

*          *          *          *          *          *          *

CYDWELI

       Mae Cydweli yn lle arbennig yn hanes Cymru: Lladdwyd Gwenllïan ferch Gruffudd gerllaw wrth amddiffyn Deheubarth yn erbyn ymosodiadau Normanaidd yn 1136.

Cofeb Gwenllïan y tu allan i’r castell

       Ymosododd Harri Dwn a'i fab ar y castell nifer o weithiau yn 1403: ddiwedd Mehefin; ar Awst 13^eg; ac eto ar Hydref 3^ydd gyda help o'r lluoedd Ffrainc a Llydaw.

Cydweli

       Dau brif gefnogwr Glyndŵr arall a oedd yn gysylltiedig â Cydweli oedd William Gwyn ap Rhys Llwyd a Gwilym ap Philip, a bu'r ddau yn rhan o ymgyrch Dyffryn Tywi.

*          *          *          *          *          *          *

ADLADD

       Ar ol cipio Caerfyrddin ar Orffennaf 6^ed, ymgynghorodd Glyndŵr â’r ‘gwr doeth’, Hopcyn ap Tomas ab Einion, a ddarbwyllodd Owain i osgoi ei diroedd yn Ynysforgan ac Ynystawe, ger Abertawe.

       Yn hytrach, symudodd Glyndŵr i’r gorllewin tuag at Sanclêr a gwynebwyd ef gan Thomas Carew a'i wŷr. Ar ol iddo ymddiddan a Carew, dychwelodd Owain i Gaerfyrddin a daeth ei ymgyrch yn Nyffryn Tywi i ben.

Sanclêr

       Yna ei ddynion gwasgarasant i gefn gwlad, ond y mae yn wybyddus i lu o tua 400 o honynt ymosod i swydd Henffordd ychydig wythnosau yn ddiweddarach.

*          *          *          *          *          *          *

CYMDEITHAS OWAIN GLYNDŴR SOCIETY

DYFFRYN TYWI 2022

KEY:

1 Castell Carreg Cennen (trwy Trapp)

2 Castell Dinefwr (- golygfa: A476/B4300)

3 Castell Dryslwyn (B4297)

4 Caerfyrddin (B4300)

5 Castell Cydweli (A484)